„Prawo do wolności” – Badanie w środowisku szkolnym

Celem projektu badawczego jest analiza statystyczna w ramach tematyki dotyczącej prawa do wolności (w różnych obszarach) i poziomu jego przestrzegania w rzeczywistości szkolnej. Analiza jakościowa – pogłębienie wybranych kwestii i problemów będących przedmiotem badania ilościowego, przede wszystkim sposobu definiowania przez młodzież pojęć związanych z wolnością religijną/wolnością sumienia.

W ramach projektu zrealizowane zostały następujące badania:

•          badanie ilościowe uczniów ostatnich klas szkół ponadpodstawowych;

•          badanie ilościowe nauczycieli szkół ponadpodstawowych;

•          badanie jakościowe (FGI) uczniów ostatnich klas szkół ponadpodstawowych.

DOBÓR PRÓBY

Na potrzeby badania podzielono zbiorowości uczniów oraz nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych, ze względu na typ placówki, w której się uczą lub pracują:

• branżowe szkoły I stopnia
• licea ogólnokształcące
• technika

oraz dodatkowo na placówki publiczne i prywatne. Próbę 60 placówek alokowano między wyróżnione subpopulacje w sposób proporcjonalny do ich szacowanej  liczebności na podstawie danych z Rejestru Szkół i Placówek Oświatowych Ministerstwa Edukacji i Nauki (stan na 2022.09.03).

Dobór uczniów przebiegał w ten sam sposób we wszystkich wyróżnionych zbiorowościach

i składał się z dwóch etapów:

• losowanie szkół
• losowanie jednego oddziału w każdej wybranej szkole

ZAŁOŻENIE:

realizacja wywiadów z uczniami ostatnich klas w 60 szkołach ponadpodstawowych wszystkich typów szkół dziennych w różnych klasach miejscowości.

Badanie przeprowadzone w 52 miejscowościach realizowało 24 ankieterów.

Procedura realizacyjna zakładała nawiązanie przez ankietera kontaktu ze szkołą telefonicznie lub mailowo, a następnie przedstawienie Dyrekcji celu badania podczas spotkania face-to-face. Przed podjęciem decyzji o wydaniu zgody na realizację badania w szkole Dyrektorzy mieli możliwość zapoznania się z kwestionariuszem.

Poziom realizacji próby zasadniczej wyniósł 60% (36 szkół); w pozostałych przypadkach szkoły z próby zasadniczej były zastępowane szkołami z listy rezerwowej (24). 

Łącznie zrealizowanych zostało 1169 wywiadów z uczniami (średnio na szkołę 19,48 uczniów).

GŁÓWNE WNIOSKI

• Wśród ogółu badanej młodzieży większość deklaruje identyfikację religijną; połowę stanowią osoby utożsamiające się z religią katolicką; niemal wszyscy zostali ochrzczeni
  i przyjęli pierwszą komunię świętą; mniej powszechny jest sakrament bierzmowania, którego przyjęcie deklaruje nieco ponad ¾ badanych. Jako osoby wierzące określa się nieco ponad połowa badanej młodzieży, a regularne uczestnictwo w nabożeństwach i spotkaniach religijnych deklaruje nieco więcej niż ¼; największą grupę stanowią osoby niepraktykujące.
• Młodzież u progu formalnej dorosłości ceni sobie przede wszystkim prawa wolnościowe
  o charakterze osobistym: prawo do decydowania o własnym życiu, do wolności myśli, sumienia i wyznania oraz prawo do życia. W kwestii odczuwania wolności istnieje widoczny podział na sferę prywatną, gdzie młodzi ludzie doświadczają prawie całkowitej wolności
  i sferę publiczną, gdzie odczuwają wyraźne ograniczenia wolności.
• Spontanicznie definiowana „wolność sumienia i wyznania, wolność religijna” to dla młodzieży przede wszystkim wolność do samodzielnego wyboru, wyznawania
  i praktykowania wybranej religii; osoby rozumiejące te pojęcia w kategoriach prawa do przyjmowania dowolnego światopoglądu – czyli również wolności od religii – są
  w mniejszości. Poczucie wolności sumienia i religii jest przede wszystkim domeną wierzących i praktykujących młodych katolików, natomiast pewne deficyty w tej sferze odczuwa młodzież niewierząca.
• Świadomość istnienia gwarancji prawnych w zakresie wolności sumienia i wyznania jest wśród młodzieży niska, zarówno w odniesieniu do krajowych, jak międzynarodowych rozwiązań prawnych.
• W ocenie młodzieży realizacja w praktyce konstytucyjnej zasady wolności sumienia
  i wyznania pozostawia wiele do życzenia. Młodzi ludzie dostrzegają istniejące w Polsce nierówności w traktowaniu osób o różnym światopoglądzie i o różnym wyznaniu, a za grupę uprzywilejowaną uważają wierzących i katolików.
• Wśród młodzieży przeważa pogląd, że w Polsce zdecydowanie lepiej chronione są prawa osób wierzących niż niewierzących; dość popularne jest przekonanie, że polskie prawo chroni przed obrazą uczuć religijnych tylko wyznawców katolicyzmu.
• Młodzież ma zastrzeżenia do realizacji w Polsce zasady neutralności światopoglądowej państwa. Zdaniem większości z nich obecność Kościoła katolickiego w życiu publicznym w Polsce jest zbyt duża.Uczniowie nie tylko wykluczają wpływ Kościoła instytucjonalnego na decyzje polityczne, ale są także przeciwni oddziaływaniu Kościoła w sferze metapolityki, przez wskazywanie zasad i wartości, na których powinna być ufundowane prawo.
• Stosunek młodych ludzi do Kościoła i duchowieństwa można określić jako raczej krytyczny, przy czym hierarchowie polskiego Kościoła postrzegani są gorzej niż „zwykli” księża, z którymi badani stykają się w swoim otoczeniu. Na tym tle wyraźnie największy szacunek i zaufanie budzi papież Franciszek.   
• Zdecydowana większość badanych zgadza się, że przynajmniej w pewnym stopniu do zadań szkoły należy kształtowanie postaw etycznych uczniów, a także wzmacnianie ich poczucia tożsamości narodowej, czyli wychowanie patriotyczne, nie zgadzają się natomiast w większości na ingerencję szkoły w ich tożsamość religijną czyli wychowanie religijne.
• Wśród uczniów przeważa pozytywna ocena poziomu przestrzegania przez ich szkoły wolności sumienia i wyznania. Większość badanych nie spotkała się w toku swojej edukacji ze zjawiskiem szykanowania uczniów ze względu na ich światopogląd; jeśli jednak takie sytuacje miały miejsce, zdecydowanie częściej dotyczyły uczniów o wyznaniu innym niż katolickie bądź niewierzących niż katolików.
• Pomimo tego, że krzyże są obecne w znacznej większości szkół, uczniowie
  w przeważającej mierze są krytyczni wobec umieszczania w przestrzeni szkolnej wszelkich symboli religijnych (w tym krzyża), z uwagi na poszanowanie dla osób różnych wyznań
  i niewierzących.
• Generalnie młodzież opowiada się raczej za obniżeniem rangi religii w systemie edukacji. W większości sprzeciwiają się nadaniu religii statusu przedmiotu maturalnego
  i umieszczaniu na świadectwie oceny z religii.

Uczestnictwo w szkolnej katechezie deklaruje nieco ponad połowa uczniów ostatnich klas szkół ponadpodstawowych. Udział w lekcjach religii zależy głównie od religijności badanych oraz od lokalizacji szkoły i miejsca zamieszkania badanych. Wśród młodzieży, która obecnie nie uczestniczy w szkolnej katechezie zdecydowanie dominują tacy, którzy zrezygnowali z udziału w niej na jakimś etapie edukacji. Najczęściej deklarowane powody rezygnacji to brak czasu i utrata wiary.