Badanie „Droga do Wolności”

Główne wnioski

• Wolność definiowana jest przez młodzież głównie w kontekście wyzwolenia od ograniczeń zewnętrznych; ogólnie przyjęte normy społeczne, podobnie jak samoograniczenie, nie są w tym kontekście postrzegane jako opresyjne.

• Spontaniczna reakcja na hasło „wolność sumienia i wyznania, wolność religijna” ogranicza to pojęcie do praw osób wierzących – definiując je młodzież (niezależnie od deklarowanego światopoglądu) koncentruje się na kwestiach związanych z wykonywaniem praktyk religijnych, przyjmowaniem dowolnej wiary i możliwościami uzewnętrzniania swoich przekonań religijnych. Konstatacja, że wolność sumienia i wyznania oznacza prawo do przyjmowania dowolnego światopoglądu – a zatem także ateistycznego („prawo do niewiary”) nie przychodzi młodym ludziom w sposób naturalny.

• Niezależnie od deklarowanego światopoglądu młodzież silnie postrzega wiarę i religijność (sumienie) jako atrybuty należące do sfery prywatności, które nie powinny przenikać do sfery publicznej czy zawodowej. Zasadę tę realizują w praktyce nie akceptując żadnych rozwiązań prawnych opartych na tych pojęciach (np. „klauzula sumienia”); wiara i religijność nie bywają też tematem rozmów, a bycie osobą wierzącą bądź niewierzącą nie jest w odczuciu młodzieży istotnym czynnikiem definiującym w środowisku rówieśniczym.

• Generalna ocena przestrzegania przez szkołę wolności sumienia i wyznania (wolności religijnej) uczniów wypada dość pozytywnie: młodzież nie ma w szkole poczucia zagrożenia w tej sferze, mogąc bez przeszkód funkcjonować w niej jako osoba wierząca /praktykująca lub niewierząca i niepraktykująca, a kwestia wiary/ religii generalnie nie pojawia się w szkole na poziomie relacji uczeń – nauczyciel.

• Uczniom na progu dorosłości bardzo brakuje dyskusji z nauczycielami na tematy światopoglądowe (tzw. „trudne tematy”). Z różnych przyczyn tego rodzaju dysputa w szkole w zasadzie nie istnieje – nauczyciele, poza wyjątkami, nie podejmują z uczniami kwestii związanych z wolnością sumienia, wyznania i religii. Zdaniem młodzieży uczestniczącej w szkolnej katechezie, szczególnie predestynowani, a wręcz zobligowani do podejmowania dialogu światopoglądowego z uczniami powinni być katecheci.

• Paradoksalnie więcej zastrzeżeń w obszarze przestrzegania przez szkołę wolności religijnej zgłaszają uczniowie wierzący i uczęszczający na katechezę, przy czym formułują je z pozycji grupy uprzywilejowanej: młodzi katolicy dostrzegają dominującą pozycję swojej religii w szkole i chcieliby to zmienić w kierunku większego równouprawnienia innych religii. Postulowane przez nich działania kierują się w stronę przekształcenia formuły szkolnej katechezy w forum dyskusji światopoglądowej połączonej z poznawaniem różnych systemów religijnych.

Dobór próby

Na potrzeby badania podzielono zbiorowości uczniów oraz nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych, ze względu na typ placówki, w której się uczą lub pracują:

• branżowe szkoły I stopnia
• licea ogólnokształcące
• technika

oraz dodatkowo na placówki publiczne i prywatne. Próbę 60 placówek alokowano między wyróżnione subpopulacje w sposób proporcjonalny do ich szacowanej liczebności na podstawie danych z Rejestru Szkół i Placówek Oświatowych Ministerstwa Edukacji i Nauki (stan na 2022.09.03).

Dobór uczniów przebiegał w ten sam sposób we wszystkich wyróżnionych zbiorowościach i składał się z dwóch etapów:

• losowanie szkół
• losowanie jednego oddziału w każdej wybranej szkole

W pierwszym etapie losowano szkoły z prawdopodobieństwami proporcjonalnymi do szacowanej liczby uczniów ostatnich klas. Następnie z każdej dobranej szkoły losowano w sposób prosty dokładnie jeden oddział spośród wszystkich oddziałów ostatnich klas. W badaniu brali udział tylko uczniowie wybranego oddziału.

Na etapie losowania szkół, w każdej zbiorowości zastosowano warstwy implicite, które wyznaczały sposób uporządkowania placówek w operacie losowania. W przypadku szkół publicznych wykorzystano do tego celu dane o: województwie oraz wielkości miejscowości, w której znajduje się szkoła. Placówki niepubliczne uporządkowano względem województwa, w którym się znajdują.

Schemat doboru respondentów przewidywał również zastosowanie dwóch prób rezerwowych na etapie losowania szkół. Placówki rezerwowe wybierano z tych samych warstw implicite, co placówki dobrane do próby głównej. Starano się przy tym, aby jednostki pierwotnie wylosowane i rezerwowe były identyczne pod względem typu, wielkości miejscowości oraz województwa. Schemat losowania próby zakładał możliwość zastępowania wyłącznie niedostępnych szkół. Nie stosowano prób rezerwowych dla uczniów wybranych w poszczególnych placówkach.

Dobór nauczycieli polegał na rekrutacji 10 osób pracujących w placówkach wylosowanych do badania uczniów, w tym na rekrutacji:

• wychowawcy klasy objętej badaniem (1 osoba)
• innych nauczycieli pełniących funkcję wychowawców klas w roku szkolnym poprzedzającym badanie (9 osób)

dominują tacy, którzy zrezygnowali z udziału w niej na jakimś etapie edukacji. Najczęściej deklarowane powody rezygnacji to brak czasu i utrata wiary.

Pliki do pobrania